امروز

افشاگري يكجانبه در روزنامه نگاري (ماك ريكينگ Muckraking) ـ اصطلاح مطبوعات زرد

14 آپريل 1906 تئودور روزولت رئيس جمهور وقت آمريكا روش افشاگري روزنامه هاي آن زمان كه تلاش خودرا تنها متوجه صاحبان كمپاني ها و بازرگانان و بانكها كرده بودند و به پر و پاي آنان مي پيچيدند «ماك ريكينگMuckraking» ناميد و گفت: افشاگري، وظيفه روزنامه نگار است كه اصلاحيه اول قانون اساسي ما دست او را باز گذارده است ولي نه اين كه تنها سراغ برخي كمپاني ها و پاره اي از پولدارها برود و نگاهي به كارهاي بد ديگران نكند؛ ما سياستمداراني هم داريم كه با اعمال خود ـ تعمدي و يا سهوي ـ به جامعه خيانت مي كنند، و در افراد ديگر هم انحراف وجود دارد.
وي كه در يك نشست رسمي قوه مقننه شركت كرده بود افزود: روزنامه نگار پس از ورود به دفتر كارش بايد حب و بغض خود نسبت به افرادرا كنار بگذارد و با ديدي منصفانه و بي طرفانه به جامعه و اعضاي آن و نهادها بنگرد. اگر در فردي و يا موسسه اي عيبي عمومي مشاهده كند بايد حسنش را ببيند و با هم بسنجد و بنويسد تا مخاطب باور كند كه وي ناظري بي طرف است و نوشته او را به ذهن بسپارد و خواستار حل مسئله شود.
روزولت گفت: اين روزنامه نگاران وقتي وارد يك ساختمان مي شوند، به عظمت ساختمان و كارهايي كه در آن انجام مي شود توجه نمي كنند و تنها كف اطاقها و راهروها را در جستجوي يك قطعه كثافت مي كاوند كه از ته كفش يك مشتري (رجوع كننده) جدا شده است و فقط آن را زير ذره بين قرار مي دهند و ذهن مردم را از كارهاي خوب برمي گيرند و آنان را منفي باف مي كنند به گونه اي كه گمان مي برند صاحبان كمپاني ها و ... تنها يك هدف دارند و آن غارت مردم است و خدمات آنها را در نظر نمي گيرند. من از قواعد و اصول و روشهاي روزنامه نگاري اطلاع چندان ندارم، اما مي دانم كه قانون اساسي دست آنان را باز گذارده كه عادلانه به مسائل نگاه كنند و همه جانبه بنويسند و تا چيزي برايشان ثابت نشده است درباره اش قضاوت نكنند كه نگاه مردم به قلم روزنامه نگار و نوشته هاي روزنامه است و مي دانيم كه مردم به همان گونه كه هنگام خوردن استيك (كباب) به فكر چگونگي پرورش گاو، ذبح و پخت و پز آن فرو نمي روند؛ در مورد روزنامه ها هم محصول را كه همان «نوشته» است مي بينند و ....
چون روزولت در اظهارات خود اشاره به وجود كثافت احتمالي در كف يك ساختمان كرده بود از همان روز به اين روش افشاگري يك جانبه «ماك ريكينگ» اطلاق شده است و اصطلاح « مطبوعات زرد (رنگ فضولات)» از همين جاست.
روزولت در نطق خود، نام دو روزنامه نگار را كه تندروهاي اين نوع افشاگري بودند (لينكن استيفنز Lincoln Steffens و ايدا تاربل Ida Tarbell ) بر زبان جاري ساخت. استيفنز در يك رشته گزارش، سوء عمل كمپاني استاندارد اويل را نوشته بود و «تاربل» تحت عنوان «مايه شرم شهرها» برضد ثروتمندان و بازرگانان افشاگري مي كرد كه گزارشهاي هر دو بعدا به صورت كتاب انتشار يافته است.
بايد توجه داشت كه روزنامه نگاري اينوستيگيتيو (تعقيب مسائل، همانند كاراگاه پليس) با ماك ريكينگ متفاوت است كه در «ماك ريكينگ» تنها بدگويي مي شود و در روزنامه نگاري اينوستيگيتيو با هدف خدمت به جامعه، فسادزدایی و پیشگیری از بسط فساد شرح يك ماجراي مكشوفه (بد و یا خوب) مي آيد.

در تاریخ مطبوعات ايران، ما جز يك نفر (ر. اعتمادي)، روزنامه نگار اينوستيگيتيو به معنای واقعی کلمه نداشته ايم كه نمونه بياوريم و كارهاي اعتمادي که در عين حال يک جامعه شناس و داستان نگار ناسيوناليست است مربوط به دهه هاي 1330 و 1340 است. نظام سابق از حقيقت يابي هاي اعتمادي و بویژه در قضیه «نورآفاق» خسته شده بود ولي جز ملي گرا (مصدقي) بودن بهانه اي براي بركناركردنش نداشت و بالاخره براي خارج ساختنش از كار گزارشگري، وي را سردبير مجله جوانان كردند كه يك بار ورشكست شده بود و وي ظرف دو ماه، تيراژ اين مجله را به نيم ميليون نسخه رساند که 20 درصد این تیراژ در افغانستان توزیع می شد. اعتمادي اينك به داستان نويسي روي آورده و داستانهاي او در همه كشورها توسط فارسي زبانان خوانده مي شوند. «نورآفاق» که افشای کارهای او در دهه 1340 جنجال بزرگی به راه انداخته و منجر به کناررفتن تني چند از مقامات وقت شده بود دختران زیبا و تنگدست دبیرستانهای محله های فقیرنشین جنوب تهران را شناسایی و اغفال می کرد و به بزم رجال وقت به شمیران می برد.

باپليک اديتور در شبکه هاي تلويزيوني - واكنش تند، بي سابقه و قاطع دولت چين نسبت به واژه موهني كه «دبير عمومي» شبكه تلويزيوني CNN بكاربرده بود
اخطار شديد 15 آوريل 2008 دولت چين كه بايد شبكه تلويزيوني «CNN» آمريكا بابت خروج دو كلمه مترادف اهانت آميز نسبت به چينيان از دهان «جك كافرتيJack Cafferty» دبير عمومي اين شبكه عذرخواهي كند تاكنون سابقه نداشته و مي رود تا ميان دولت ها بدعت شود.
«كافرتي» كه شخصا نامه هاي مخاطبان شبكه سي ان ان (ايميل ها، فاكس ها و پيام هاي تلفني) را كه درباره هر «موضع روز» دريافت مي شود با تفسير به اطلاع ديگر مخاطبان اين شبكه كابلي ـ خبري مي رساند اخيرا ضمن اشاره به يك پيام و موضوع آن، بر واژه «چينيان» صفت Thug و مترادف آن (يكه بزن ها) افزوده بود.
واكنش دولت چين تقريبا بلافاصله توسط بانو «ژيانگ يوJiang Yu» يك سخنگوي دولت اين كشور منعكس شد كه گفت دولت چين هرگونه اهانت به چينيان را مطلقا تحمل نخواهد كرد و وظيفه يك دولت محافظت از اعتبار و حيثيت اتباع و تبار است، ما هر بي حرمتي به چينيان و كشور چين را قويا محكوم مي كنيم. بانو ژيانگ افزود: اين فرد (كافرتي) بلندگو را به دست گرفته و بدون احساس شرم به ملتي بزرگ ـ به چين و چينيان ـ اهانت مي كند. اين چنين سخن گفتن همچنين خلاف اصول اخلاقي ژورناليسم است كه روزنامه نگار مكلّف به رعايت اين اصول است. ژورناليسم اصيل چنين اجازه اي را نمي دهد، مگر اينكه فرد «ژورناليست و در اين كسوت» نباشد. ما بايد بدانيم كه چه مقامي چنين اجازه اي را به اين فرد داده است كه اينگونه عريان اهانت كند.
اظهارات بانو ژيانگ «واكنش بسيار شديد» يك ابرقدرت نسبت به گفتار و يا نوشتار يك دست اندركار رسانه در دهه هاي اخير تلقي شده است. اصحاب نظر گفته اند كه اين واكنش يك اخطار، و سرآغاز اخطارهايي از اين نوع بوده است. دولت چين با پندگرفتن از ضعف هاي شوروي سابق دارد ظرفيت رسانه اي خود را بالا مي برد تا به پايه غرب برساند زيرا كه غرب با همين ابزار و برتري در آن جنگ سرد با شوروي را برنده شد. از زمان پيدايش «بايليك اديتورPublic Editor» در شبكه هاي تلويزيوني، ژورناليست هاي قديمي بارها هشدار داده اند كه مبادا اين مقام آلوده تبليغات روابط دولت ها و مقام هاي رسمي شود، و خواسته اند كه چنين سمتي تنها به فرد واجد شرايط و يك ژورناليست وفادار به اصل بيطرفي و اصول اخلاقي اين حرفه سپرده شود.
ايجاد سمت «دبير عمومي = پابليك اديتور» در شبكه هاي تلويزيوني غرب به اقتباس از روزنامه ها از كارهاي يكي ـ دو سال اخير است، حال آنكه مي دانيم در وطن ما، اين كار از اواسط دهه 1340 (نيم قرن پيش) با تاسيس تلفن 27000 در راديو ايران (و به ابتكار نصرت الله معينيان) آغاز شده است. تلفن 24 ساعته 27000 نظرات مردم درباره هر برنامه، تصميم و اقدام دولت و موسسات را دريافت مي كرد و منعكس مي ساخت (به صورت ارسال نظر براي مقام مربوط و در صورت عام المنفعه بودن براي انتشار). اعتراض چين به سي ان ان در حالي صورت گرفت كه برنامه غرب به استفاده تبليغاتي از بازيهاي المپيك عليه آن دولت در حال شكست خوردن بود.

زلزله و حريق مرگبار و ويرانساز سانفرانسيسکو

18 آوريل سال 1906 يك زلزله بسيار شديد و متعاقب آن حريق، سه چهارم شهر سانفرانسيسكو را ويران و با خاك يكسان ساخت (عكس بالا) و با اين كه در آن زمان اين شهر جمعيت امروز را نداشت 700 تا چهار هزار تن كشته شدند. در ميان اين مقتولين 275 تن از زندانيان شهر بودند كه در ساختمان زندان كشته شدند. در سال 1851 نيز حريق مرگباري در سانفرانسيسكو روي داده بود. سانفرانسيسكو و همه ايالت كاليفرنياي آمريكا روي كمربند زلزله واقع شده است. عكس زير، شكافي را كه زلزله در 18 آوريل 1906 در خيابان «ماركت» شهر سانفرانسيسكو به وجود آورده بود نشان مي دهد: